anastopoulos@politispress.gr
Η σημερινή ημέρα, Σάββατο (8/3/24), είναι ένα από τα Ψυχοσάββατα που αναφέρονται στην εκκλησιαστική μας παράδοση.
Τα Ψυχοσάββατα είναι δύο: Το ένα είναι το Σάββατο πριν από την Κυριακή της Αποκριάς και το δεύτερο, το Σάββατο πριν την Πεντηκοστή. Το Άγιο Πνεύμα, που ο Χριστός υποσχέθηκε στους Αποστόλους, ήρθε την ημέρα της Πεντηκοστής (Ιωάν. 14, 26· 15, 26· Λουκ. 24, 46· Πράξ. 1, 5). Αν και όλα τα Σάββατα του έτους είναι αφιερωμένα στις ψυχές των χριστιανών, που έχουν αποβιώσει, με την ελπίδα της ανάστασής τους κατά τη Δευτέρα Παρουσία, σύμφωνα με τις Γραφές, η Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία τιμά και ειδικά τη μνήμη τους τα δύο αυτά Σάββατα.
Τα δύο Ψυχοσάββατα τιμώνται από τους πιστούς με μνημόσυνα στις εκκλησίες, τρισάγια στους τάφους των προσφιλών τους προσώπων, μοίρασμα κολλύβων και ελεημοσύνες στους φτωχούς («ψυχικό»).
Οι παλαιότεροι θεωρούσαν γιορτινή ημέρα, το Ψυχοσάββατο. Πίστευαν ότι είχαν τη δυνατότητα, πηγαίνοντας στα κοιμητήρια, να επικοινωνήσουν νοητικά με τους προσφιλείς τους που αναπαύονταν σ’ αυτά. Για να συγχωρεθεί η ψυχή των αγαπημένων μας προσώπων συνηθίζεται να προσφέρουμε κόλλυβα, τα οποία μπορούμε είτε να τα φτιάξουμε μόνοι μας είτε να τα πάρουμε έτοιμα από κάποιο ζαχαροπλαστείο. Και φυσικά προσφέρουμε στην εκκλησία και το «πρόσφορο», είδος ψωμιού που ζυμώνουμε μόνοι μας ή το αγοράζουμε από το τοπικό αρτοποιείο. Στη συνέχεια, τα πηγαίνουμε στην εκκλησία για να διαβαστούν είτε στον Εσπερινό της Παρασκευής (γι’ αυτό σε πολλές περιοχές, τα κόλλυβα λέγονται εσπερινά), είτε στη Θεία Λειτουργία του Σαββάτου.
Πέρα όμως από τα επίσημα ψυχοσάββατα, κατά περιοχές υπάρχουν κι άλλα Σάββατα που αφιερώνονται στη μνήμη των νεκρών, όπως για παράδειγμα το Σάββατο πριν τη γιορτή του Αγ. Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη. Επίσης στην Αθήνα έχουν ακόμη δύο ψυχοσάββατα. Το Σάββατο της Τυρινής και το Σάββατο της πρώτης εβδομάδος των Νηστειών, που είναι γνωστό και σαν Ψυχοσάββατο των Αγίων Θεοδώρων. Σε πολλές περιοχές ψυχοσάββατο έιναι και το Σάββατο του Λαζάρου.
Τα μνημόσυνα είναι πανάρχαιο έθιμο. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως με δεήσεις, θυσίες και προσφορές, ήταν δυνατόν να πετύχουν την συγνώμη των Θεών για τα αμαρτήματα των νεκρών (Ιλιάδα Ι 497). Υπήρχαν μάλιστα και ιερείς αγύρτες που επισκέπτονταν τις οικίες των πλουσίων, ισχυριζόμενοι πως είχαν από τους θεούς την εξουσία να συγχωρούν τις αμαρτίες «ζώντων και νεκρών» με κατάλληλες γι΄ αυτές ιεροτελεστίες και θυσίες (Πλάτων «Πολιτείαι» Β’ 364). Αυτό φυσικά συνέβαινε και πιο πρόσφατα κατά τα χριστιανικά χρόνια.
Ο ποιητής Γεώργιος Σουρής, μετά την ήττα του ελληνικού στρατού από τους Τούρκους το 1897, δημοσίευε το εύστοχο εξάστιχό του:
«Σήμερα Ψυχοσάββατο μνημόσυνα περίσσια,
κι ιτιές και κυπαρίσσια,
κι ακούς μεγάλους και μικρούς
να μακαρίζουν τους νεκρούς,
γιατί δε έζησαν να δουν τα τωρινά τα χρόνια,
που λείψανα κινούμενα, μας κάν’ η καταφρόνια»!
