Οι γραμματικά ή συντακτικά λανθασμένες χρήσεις των αρχαϊσμών στην σύγχρονη γλώσσα δίνουν το έναυσμα για μία προσεκτικότερη προσέγγιση και πληρέστερη μελέτη της χρήσης των δηναιολογισμών στο ίδιο περιβάλλον. Με άλλα λόγια: εάν επιμένω να χρησιμοποιήσω στον λόγο μου έναν αρχαϊσμό ή έναν δηναιολογισμό, τότε οφείλω να τον ελέγξω προσεκτικά και, εάν απαιτείται, να τον τροποποιήσω καταλλήλως, ώστε να συμβαδίζει και γραμματικά και συντακτικά με το σύγχρονο κείμενο εντός του οποίου τον έχω τοποθετήσει.
Παράδειγμα:
Σήμερα δεν λέμε «πατήρ», αλλά «πατέρας». Όταν, όμως, απευθυνόμαστε ή αναφερόμαστε σε έναν χριστιανό ιερέα, τότε επαναφέρουμε στην σύγχρονη γλώσσα τον αρχαϊσμό «πατήρ». Προσφωνώντας σωστά τον ιερέα λέμε «πάτερ» (κλητική πτώση ενικού αριθμού). Αλλού, ωστόσο, κάνουμε λάθη. Ιδού ορισμένα αλιεύματα από τον τύπο: «με τις ευλογίες του σεβασμιότατου μητροπολίτη μας, πατήρ Τάδε», «παρακολουθήσαμε την ενδιαφέρουσα ομιλία του πατήρ Τάδε», «αναγκαστικά απευθυνθήκαμε στον αγαπητό μας πατήρ Τάδε». Κατ’ αντιστοιχία: «πατήρ» (ονομαστική πτώση) αντί για τον σωστό τύπο «πατρός» (γενική πτώση), και πάλι «πατήρ» (ονομαστική πτώση) αντί για τον σωστό τύπο «πατρός» (γενική πτώση), και εν τέλει «πατήρ» (ονομαστική πτώση) αντί για τον σωστό τύπο «πατέρα» (αιτιατική πτώση).
Για οποιονδήποτε λόγο, λοιπόν, και αν χρησιμοποιείται ένας αρχαϊσμός (συνήθεια, συμβολισμός, ομοιοκαταληξία, ευσύνοπτη έκφραση κ.ά.), ο προσεκτικός έλεγχος της γραμματικής μορφής των στοιχείων του (όρων του, λέξεών του) και της συντακτικής θέσης τους, καθώς και η ενδεχόμενη τροποποίησή τους (μεταβολή τους, μετατροπή τους), με τελικό σκοπό την εναρμόνισή του με το λοιπό κείμενο, είναι ηθικά επιβεβλημένες ενέργειες. Εάν αυτό ισχύει για τους αρχαϊσμούς, τότε το ίδιο ισχύει εύλογα και για τους δηναιολογισμούς.
Μέχρι αυτό το σημείο, η ενασχόλησή μας – και στο παρόν και στο προηγούμενο άρθρο – με τις επιβεβλημένες τροποποιήσεις των αρχαϊσμών, άρα και των δηναιολογισμών, περιορίστηκε στην γραμματική και στο συντακτικό τους. Τώρα θα προσεγγίσουμε το εννοιολογικό περιεχόμενό τους (την σημασία τους) και θα προτείνουμε την αναγνώριση του «δικαιώματος» των χρηστών τους να επεμβαίνουν – τηρώντας και πάλι τους απαραίτητους γλωσσικούς κανόνες – στο νόημά τους.
Παραδείγματα:
[Με χρήση αρχαϊσμού] «Όπως όλοι εσείς, έτσι και εγώ εργάζομαι για τον ἄρτον τον ἐπιούσιον». Ο αρχαϊσμός «ἄρτον τόν ἐπιούσιον» είναι γνωστός και αποδεκτός από την γλωσσική κοινότητα. Τίποτε, νομίζω, δεν μας απαγορεύει να διατηρήσουμε την γραμματική και το συντακτικό του αρχαϊσμού αλλάζοντας, ωστόσο, το νόημά του: «αυτή, φίλε μου, δεν εργάζεται για το ψωμί της, αλλά για τον ἀστακὸν τὸν ἐπιούσιον».
[Με χρήση δηναιολογισμού] «Μην τον συναναστρέφεσαι πολύ-πολύ, γιατί ανήκει στους ἐπικίνδυνον τὸν βίον τοῖς ἄλλοις καθιστάντας». Δηλαδή: «μην τον συναναστρέφεσαι πολύ-πολύ, γιατί ανήκει σε εκείνους που καθιστούν την ζωή επικίνδυνη για τους άλλους». Θεωρώ, όμως, εξίσου σωστό – υπό άλλες συνθήκες – να πούμε «μην τον συναναστρέφεσαι πολύ-πολύ, γιατί ανήκει στους ἐπικίνδυνον τὸν ἠλεκτρονικὸν ὑπολογιστὴν τοῖς ἄλλοις καθιστάντας». Και εδώ διατηρούμε την γραμματική και το συντακτικό τού δηναιολογισμού αλλάζοντας, όμως, το νόημά του.
Εφόσον έχει αποδειχθεί ότι όντως είναι σωστό (επιβάλλεται) να εναρμονίζουμε γραμματικά και συντακτικά έναν αρχαϊσμό ή έναν δηναιολογισμό προς το λοιπό κείμενο, θεωρώ ότι εξίσου σωστό είναι να τον εναρμονίζουμε και εννοιολογικά. Αυτή η εναρμόνιση, βέβαια, προϋποθέτει την πολύ προσεκτική επιλογή και των λέξεων, που εμείς θα εντάξουμε στον δηναιολογισμό, και της γραμματικής μορφής τους και της συντακτικής θέσης τους. Σε αυτή την διεργασία, πέρα από την φιλολογία και την γλωσσολογία, δύναται να εμπλακεί και η λογοτεχνία. Αφενός, λοιπόν, η επιστήμη και αφετέρου η τέχνη. Αφενός η λογική και αφετέρου το συναίσθημα. Με άλλα λόγια: εισερχόμενοι σε μία τέτοια διαδικασία, ίσως σταδιακά να περάσουμε από την απλή χρήση δηναιολογισμών στην δηναιογραφία ή δηναιοφωνία, δηλαδή στην εκούσια επιλογή μας να εκφραζόμαστε μέσω αρχαιότερων γλωσσικών μορφών, οι οποίες θα καταλαμβάνουν ένα μεγάλο ή πολύ μεγάλο τμήμα τού λόγου μας, τείνοντας ίσως να τον καταστήσουν εξολοκλήρου αρχαΐζοντα. Αλλά στην τέχνη, ως γνωστὸν, «όλα επιτρέπονται»… Ή, μήπως, όχι;
Διαβάστε επίσης :
Δηναιολογισμοί: η σημασία, οι κατηγορίες και τα είδη τους-Του Αθανασίου Τσακνάκη
Νεολογισμός – Αρχαϊσμός – Δηναιολογισμός – Του Αθανασίου Τσακνάκη
