Φιλόλογος – Μ.Α. Πολιτικής Φιλοσοφίας Α.Π.Θ.
Εν Αρχή ην ο Λόγος και ο Λόγος είναι προς τον Θεόν και Θεός ο Λόγος. Κατά Ιωάννην, 1.
Πολώνιος: Τι αναγνώθεις, Κύριέ μου;΄
Άμλετ: Λέξεις! Λέξεις! Λέξεις!
William Shakespeare, Hamlet (1600 ) Πράξη Β’ Σκηνή Β’
Όσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται,
Ζυγόν δουλείας ας έχωσι. Θέλει αρετή και τόλμην η Ελευθερία.
Αντρέα Κάλβου, Λυρικά Εις Σάμον (1826)
Η 9η Φεβρουαρίου έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα της Ελληνικής Γλώσσας σύμφωνα με κοινή υπουργική απόφαση (2017) των Υπουργείων Εσωτερικών, Εξωτερικών και Παιδείας. Συμβολικά επιλέχθηκε αυτή η ημερομηνία γιατί τότε απεβίωσε ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός (1798- 1857).
Συγχρόνως, αποτίνουμε φόρο τιμής στην πανάρχαια γλώσσα μας που ξεκινά να γράφεται ήδη από την Κρητομινωική (2000 π.Χ.) και την Μυκηναϊκή εποχή (1500π.Χ.) με την Γραμμική Α’ και την Γραμμική Β’ (συλλαβική γραφή) αντίστοιχα.
Με τις αποικίες των Ελλήνων στην Ιωνία (Μ. Ασία) και στη Δύση (Magna Graecia) διαδόθηκε και η ελληνική γλώσσα. Πρόγονος του Λατινικού αλφάβητου είναι το Χαλκιδικό αλφάβητο, το οποίο διέδωσαν οι Χαλκιδείς και Ερετριείς στην Ιταλία όταν ίδρυσαν την πόλη Κύμη.
Η Ελληνική Γλώσσα αποτελεί φορέα πολιτισμού καθώς σε αυτήν γράφηκαν τα Έπη του Ομήρου (8ος αι.π.Χ) η «Θεογονία» του Ησίοδου, οι Ιστορίες του Ηροδότου, του Θουκυδίδη, του Ξενοφώντα, οι επιστήμες του Αριστοτέλη, οι δημηγορίες του Ισοκράτη, του Δημοσθένη, του Λυσία, οι Τραγωδίες και οι Κωμωδίες, τα ιατρικά συγγράμματα του Ιπποκράτη και του Γαληνού και η διδασκαλία του Σωκράτη, όπως διασώθηκε μέσα από το φιλοσοφικό έργο του Πλάτωνα, του Ξενοφώντα και των Στωικών φιλοσόφων.
Η Κοινή Ελληνιστική Γλώσσα μιλιέται σε όλον τον κόσμο χάρις στις κατακτήσεις του Μεγαλέξανδρου του Μακεδόνος. Στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου των Πτολεμαίων, οι Έλληνες επιστήμονες δημοσιεύουν σπουδαίο επιστημονικό έργο. Ο Ευκλείδης ο μαθηματικός (3ος αι. π.Χ.) έγραψε τα Στοιχεία (Γεωμετρία) σε 13 βιβλία. Όποιος δεν ήξερε το σημαντικό του έργο χαρακτηριζόταν ως αστοιχείωτος!
Ας δούμε το Πυθαγόρειο θεώρημα (6ο αι. π.Χ.) όπως το διέσωσε και το απέδειξε ο Ευκλείδης: «Εν άρα τοις ορθογωνίοις τριγώνοις το από της την ορθήν γωνίαν υποτεινούσης πλευράς τετράγωνον ίσον εστί τοις από των την ορθήν γωνίαν περιεχουσών πλευρών τετραγώνοις. Όπερ έδει δείξαι».
Στην Ρωμαϊκή περίοδο η ελληνική γλώσσα γίνεται η lingua franca της απέραντης αυτοκρατορίας την εποχή της pax romama. Στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες γνωρίζει άνθιση το αξιόλογο πνευματικό κίνημα της Δεύτερης Σοφιστικής. Στην αλεξανδρινή κοινή γλώσσα μετέφρασαν οι Εβδομήκοντα (Ο’) τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης. Επίσης στην ελληνική γλώσσα έγραψαν οι Ευαγγελιστές τα Ευαγγέλια και ο Απόστολος Παύλος τις Επιστολές του.
Στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία καλλιεργήθηκαν ιδιαίτερα η θρησκευτική υμνολογία και η θεολογία στην λόγια μεσαιωνική γλώσσα ενώ αργότερα άνθισε το δημοτικό τραγούδι, μέσα από τα ηρωικά κατορθώματα του Διγενή Ακρίτα και στη συνέχεια των Κλεφτών και Αρματολών. Κατά τον 18ο αιώνα το γλωσσικό ζήτημα έγινε το leitmotiv των λόγιων συγγραφέων του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.
Η Κρητική ντοπιολαλιά αναδεικνύεται εύγλωττα μέσα από τα ποιητικά και θεατρικά έργα του Βιτσέντζου Κορνάρου (Σητεία 1553- Ηράκλειο Κρήτης 1614) και του Γεωργίου Χορτάτζη (1550- 1610) κατά την Ενετοκρατία στην Κρήτη. Το έμμετρο ερωτικό δράμα «Ερωτόκριτος» και το βιβλικό δράμα «Θυσία του Αβραάμ» ανήκουν στον Β. Κορνάρο ενώ η τραγωδία «Ερωφίλη», η κωμωδία «Κατζούρμπος» και το ποιμενικό δράμα «Πανώρια» έγραψε ο Γ. Χορτάτζης.
Η επιρροή των Βενετών είναι έκδηλη στην κοινωνική και στην πολιτιστική ζωή των Επτανησίων. Τα Ιόνια Νησιά δεν γνώρισαν οθωμανική κυριαρχία. Το status quo της Ενετοκρατίας κράτησε για αιώνες και έληξε το 1797, οπότε και ο Ναπολέων Βοναπάρτης κατέλυσε την Γαληνότατη Δημοκρατία. Με κοινωνικό ρεαλισμό περιγράφεται αυτή η εποχή στο κοινωνικό δράμα «Βασιλικός» (1830) του Αντωνίου Μάτεση.
Η Επτανησιακή Σχολή στη λογοτεχνία έχει γενάρχη της τον Διονύσιο Σολωμό και δεύτερο πυλώνα της τον Αντρέα Κάλβο. Η θεματολογία των Σολωμικών ποιητών σχετίζεται με την εξύμνηση της επανάστασης της πατρίδας, τη φύση κ.ά. Το ύφος τους είναι επικό ή λυρικό και ρομαντικό και η γλώσσα είναι η δημοτική με επτανησιακούς ιδιωματισμούς και λόγιες λέξεις.
Η απολαυστική commedia dell arte του Δημητρίου Βυζάντιου «Βαβυλωνία» (1836), που επιβίωσε σκηνικά ως τις μέρες μας, περιγράφει εύστοχα την ασυνεννοησία των Ελλήνων εξαιτίας των ιδιωματισμών των τοπικών διαλέκτων. Η υπόθεση εκτυλίσσεται σε ένα ξενοδοχείο στο Ναύπλιο, όπου συνέρρευσαν ο Καππαδόκης (Ανατολίτης), ο Λογιώτατος (μορφωμένος), ο Κρητικός, ο Χιώτης, ο Αρβανίτης, ο Κύπριος, ο Μωραϊτης κ.ά. για να γιορτάσουν την Εθνική Παλιγγενεσία.
«ΑΝΑΤ. Λοκάντα, λοκάντα λέανε, άκουγα, άμμα τι πράμα είναι ντεν ήξερα… πρώτη βολά γλέπω. Εντώ πέρα ούλα αλά φράγκα είναι ψιλολογιά κομμένα… ύ… σουφράδες, τσανάκια, τσομπλέκια, ποτήργια!… [Το γλέντι άναψε και άρχισαν το τραγούδι]
ΑΝΑΤ. (προς τον Λογιώτατο) Ολάν, λογιώτατε εσένα λέω! Ντεν ακούς; Τι συλλογιέσαι ολάν, σαν Αρμένη πετερά του πέτανε; Ντεν τραβουντίζεις κι εσύ;
ΛΟΓ. Ουκ έμαθον άδειν, ειμή ύμνους.
ΑΝΑΤ. Εσύ πες και ύμνος. Τζάνουμ, σωπάτε τώρα λογιώτατο ύμνος τα πει, ν’ ακούσουμε.
ΛΟΓ. (τραγουδά μεγαλοφώνως) ΖΕΥ!!!
ΑΝΑΤ. Με τρόμαξες, άνταμ…
ΛΟΓ. Ζεύ μακάρων και ανθρώπων συ μόνε γονεύ, ύψιστε σταθμεύ και διανομεύ…
ΑΝΑΤ.(περιπαίζοντας τον λόγιο) Ευ μακαρόνια ευ, τζάνουμ, ερίφη καρντιά μακαρόνια τέλει.
ΛΟΓ. (εξακολουθεί) Επίτριψον, επίτριψον τους σε κακουργούντας.
ΑΝΑΤ. Τ’ όσωσες; Τούτο είναι ύμνος; Αφερούμ…ταμάμ ύμνος…και του χρόνου». (Βαβυλωνία, Πράξη 1, Σκηνή Ζ’)
