anastopoulos@politispress.gr
Σαν σήμερα, στις 30 Αυγούστου 1949, στις 10 π.μ., έληξε η επιχείρηση “Πυρσός” κατά την οποία οι δυνάμεις του Ελληνικού Εθνικού Στρατού πέτυχαν την τελική νίκη επί του ΔΣΕ, σηματοδοτώντας το τέλος του αιματηρού πολέμου 1945- 1949.
Μετά την επιτυχία της προηγούμενης επιχείρησης Πύραυλος, οι δυνάμεις του ΔΣΕ στην κεντρική Ελλάδα νικήθηκαν και μόνο ο Γράμμος και το Βίτσι στη βορειοδυτική Ελλάδα παρέμειναν υπό τον έλεγχό τους. Η γιουγκοσλαβική βοήθεια προς τον ΔΣΕ είχε σταματήσει, τον Φεβρουάριο του 1949, μετά την δημόσια καταγγελία του Τίτο από την Κομινφόρμ για τις πολιτικές του και την ανοιχτή διαφωνία των Τίτο – Στάλιν.
Η στρατιωτική επιχείρηση «Πυρσός» του Εθνικού Στρατού, κοινοποιήθηκε από τη στρατιωτική ηγεσία του, στις 29 Ιουλίου 1949, με την υπογραφή του Αρχιστράτηγου Αλέξανδρου Παπάγου. Στόχος του «Πυρσού» ήταν η ανάληψη ισχυρών επιθετικών ενεργειών, στις ορανωμένες βάσεις στο Βίτσι και Γράμμο και συντριβήν των αμυνόμενων δυνάμεων του ΔΣΕ.
Ο Εθνικός Στρατός ξεκίνησε την επίθεση στον Γράμμο και την κύρια δύναμή του στο Βίτσι. Πέντε ημέρες μάχης κόστισαν στον Εθνικό Στρατό 1.682 θύματα και 1.182 στον ΔΣΕ, ενώ πάνω από 1.000 τραυματίες είχαν περάσει στα αλβανικά σύνορα. Στις 25 Αυγούστου, η αλβανική κυβέρνηση του Ενβέρ Χότζα διέκοψε τη βοήθειά της στον ΔΣΕ και αφόπλισε τους μαχητές του ΔΣΕ στο έδαφός της. Η επιχείρηση έληξε στις 10 π.μ. στις 30 Αυγούστου.
Έτσι οργανώθηκε η Επιχείρηση Πυρσός, η οποία ήταν η τελική εκστρατεία που ξεκίνησε ο Εθνικός Στρατός κατά των ανταρτών του ΔΣΕ, προκειμένου να εκκαθαρίσει και τις τελευταίες αντιστάσεις τους στο Γράμμο και το Βίτσι.
Οι δυνάμεις του Εθνικού Στρατού είχαν συγκεντρώσει 180.000 άνδρες, και αποτελούνταν από 2 Σώματα Στρατού τα οποία απαρτιζόταν από: 7 μεραρχίες Πεζικού, 1 μεραρχία Ορεινών Καταδρομών (ΛΟΚ) που περιλάμβανε τις VIII, I, X, II, III μοίρες καταδρομών, 2 ανεξάρτητες Ταξιαρχίες και 14 ελαφρά τάγματα πεζικού, 150 περίπου πεδινά και ορειβατικά πυροβόλα, πλήθος αεροπλάνων και 200 άρματα μάχης. Το A’ Σώμα Στρατού, διοικούσε ο Θρασύβουλος Τσακαλώτος και το Β’ Σώμα Στρατού, ο Στυλιανός Μανιδάκης.
Ο Δημοκρατικός Στρατός (ΔΣΕ) διέθετε 6.500 μαχητές στον Γράμμο και 8.500 στο Βίτσι και 2.500 σε εφεδρεία στο αλβανικό έδαφος και πίστευε ότι θα καταφέρει να εμπλέξει τον Εθνικό Στρατό σε πόλεμο φθοράς και ελιγμών. Κατείχε επίσης 45 ορειβατικά πυροβόλα, 15 αντιαεροπορικά και 27 αντιαρματικά.
Το σχέδιο “Πυρσός” του Εθνικού Στρατού προβλεπόταν να διεξαχθεί σε τρεις φάσεις:
Πυρσός Α΄ (2-8 Αυγούστου): Στην πρώτη φάση προβλέπονταν σποραδικές παραπλανητικές επιθέσεις στον Γράμμο, με σκοπό να δημιουργηθεί η αίσθηση στον ΔΣΕ ότι εκεί θα εκδηλωνόταν η κύρια επίθεση του αντιπάλου και να καθηλωθούν οι δυνάμεις του.
Πυρσός Β΄(10-16 Αυγούστου): Η δεύτερη φάση του σχεδίου προέβλεπε ότι η κύρια ενέργεια του ΕΣ, μετά την εφαρμογή του Πυρσός Α΄, θα εξελισσόταν στην περιοχή του όρους Βίτσι με σκοπό την κατάληψή της και την εξόντωση ή αιχμαλωσία των ανταρτών.
Πυρσός Γ΄ (24-30 Αυγούστου): Η τρίτη και τελική φάση προέβλεπε αποφασιστική ενέργεια στην περιοχή του όρους Γράμμου, με σκοπό την κατάληψή της και την εξόντωση ή αιχμαλωσία των κομμουνιστικών ανταρτικών δυνάμεων, καθώς και την απόφραξη των αλβανικών συνόρων, για να μην υπάρχει καμία διέξοδος στις δυνάμεις του ΔΣΕ.
Από την άλλη πλευρά, στο σχέδιο των ανταρτών του ΔΣΕ, θα αντέτασσαν ενεργητική άμυνα η οποία θα συνίστατο στην άμεση εκτόξευση αντεπιθέσεων για ανακατάληψη χαμένων στρατηγικών σημείων. Δράση στα μετόπισθεν του εχθρού και αποκοπή των συγκοινωνιών του, ώστε ο τελευταίος να καθηλώσει αρκετές δυνάμεις και να μην τις διοχετεύσει στην κύρια επίθεση του.
Σε περίπτωση που ένα στρατηγικό σημείο πιεζόταν πολύ, οι αντάρτες θα εκτόξευαν αντεπιθέσεις σε διαφορετικά σημεία ώστε να ανακουφίσουν τους αμυνόμενους συμπολεμιστές τους. Σε μια ευνοϊκή στιγμή των επιχειρήσεων το Γενικό Αρχηγείο των ανταρτών μπορούσε να αποφασίσει μαζικό συγκεντρωτικό χτύπημα για ανατροπή του εχθρού.
Οι δύο πρώτες φάσεις της επιχείρησης «Πυρσός» πέτυχαν τους αντικειμενικούς σκοπούς τους παρά την ηρωική αντίσταση των ανταρτών. Το Βίτσι έπεσε και απέμενε η διεξαγωγή της τρίτης και τελευταίας φάσης, με την οποία πιστευόταν ότι θα δινόταν το τελειωτικό χτύπημα κατά του ΔΣΕ.
Όμως η τρίτη φάση του σχεδίου Πυρσός Γ΄, δεν έδινε καμία πιθανότητα στους αντάρτες για αναχαίτιση. Τελικά οι επιτιθέμενοι ξεπέρασαν τις δυσκολίες και με τολμηρές ενέργειες πέτυχαν τους στόχους τους.
Η ηγεσία των ανταρτών αντιλήφθηκε τον μεγάλο κίνδυνο που αντιμετώπιζε, δηλαδή αυτόν της παγίδευσης του συνόλου των δυνάμεων της. Αμέσως συνεδρίασε το Πολιτικό Γραφείο της ΚΕ του ΚΚΕ και αποφάσισε την διαφυγή του ΔΣΕ στην Αλβανία, κάτι που τελικά πραγματοποιήθηκε (όχι για το σύνολο των δυνάμεων) κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή.
Η επιχείρηση έληξε στις 10 π.μ. στις 30 Αυγούστου.
Οι Έλληνες κομμουνιστές παραδόθηκαν επισήμως στα μέσα Οκτωβρίου, σταματώντας έναν πόλεμο που οι ίδιοι άρχισαν.
«Οἱ Ἕλληνες δὲν ἔχουν συνηθίσει νὰ συζητοῦν, γι’ αὐτὸ ἀλληλοσφάζονται». Ἰωσήφ Στάλιν(1879-1953), Γενικός Γραμματέας του ΚΚΣΕ(1922-1953).
